Bolboreteando con... Miro Villar

Canto desfrutamos da sección Bolboreteando con... e canto nos tardaba volvérvola a presentar. Até o de agora tiveramos a sorte de contar con dúas xenias escritoras coas que aprendimos a ollar a gastronomía dun outro modo. A nosa paixón filolóxica lévanos a desexarmos poder contar con figuras que admiramos da nosa literatura. E hoxe imos cun autor ten o don de facernos reler os seus poemas encontrando en cada volta un novo motivo de goce: Miro Villar. Antes de vos achegarmos uns breves datos biográficos, queremos darlle publicamente as grazas. Para nós resulta moi valioso que axentes fundamentais da nosa cultura se presten a colaborar con Bolboretas no bandullo e a falar un bocadiño de gastronomía e moito máis.

Foto cedida por Miro Villar

Un/unha entusiasma cun autor a partir dun primeiro libro co que ten a sensación de encontrar unha chave para un tesouro por descubrir. Para nós, esa chave dourada foi Equinoccio de primavera, aínda de vez en cando relida por nós e que nos presentou un universo poético provocador e atraente.

Miro Villar nace en Cee en 1965. A súa formación orientouse principalmente cara as letras xa que se licenciou en Filoloxía Galega e é Doutor en Teoría da Literatura e Literatura Comparada. Isto levouno a traballar desde xa hai anos como profesor de lingua e literatura galegas. A súa paixón pola literatura non só se reflicte no seu papel de poeta e narrador senón que destaca como crítico literario e tradutor con colaboracións en diferentes publicacións periódicas e con traballos tanto individuais como colectivos. Ademais foi membro do Comité de Redacción da revista Dorna e do Consello Editorial da colección de poesía "Ablativo Absoluto" de Edicións Xerais de Galicia.

Integrou o Batallón Literario da Costa da Morte e deixounos poemarios como Ausencias pretéritas (1992), 42 décimas de febre (1994), Abecedario da desolación (1997), o xa mencionado Equinoccio de primavera (1998), Gameleiros (2002), As crebas (2011) [nome tamén este do seu caderno dixital] e Breizh (2012).
Demostración do seu carácter polifacético e da súa variada contribución á nosa literatura é tamén o conxunto de obras dirixidas ao público infantil e xuvenil como O nariz de Fiz (2009), A cobiza do verme Noel ou A pantasma da casa da Matanza (2013) que por sorte chegou ás nosas mans e que mostra aos máis pequen@s unha Rosalía dinámica e afastada de tópicos.
Coñecendo e lendo os seus libros compréndense os diferentes premios recibidos como o Premio de relato curso Modesto R. Figueiredo (gañado en dúas ocasións), Premio Tívoli-Europa, Premio de poesía do Concello de Carral, Premio Ánxel Casal da Asociación Galega de Editores ao mellor Libro infantil e xuvenil ou Premio da Asociación de Escritores en Lingua Galega polo blogue xa antes mencionado, As Crebas, que vos recomendamos encarecidamente visitar para lerdes verbas e reflexións a respecto de moi diversos temas.
Alén da docísima entrevista e receita familiar que nos deixa, coidamos que a mellor forma de coñecerdes a Miro Villar e a súa literatura é achegándovos aos seus propios textos. Agardamos pois, que pasedes uns momentos tan entretidos coa lectura deste artigo como nos pasamos. Aquí vos queda.

Moitísimas grazas Miro Villar por nos dedicares un pouco do teu tempo para así te coñecermos mellor. Os teus libros, especialmente os narrativos e poéticos xa nos contan moito de quen podemos encontrar detrás, mais nós, ambiciosos, aínda queremos saber máis, especialmente en relación a un dos nosos grandes intereses, o da gastronomía. Agardamos que pases un bo bocadiño de tempo conversando no noso caderno dixital e dámosche de novo mil grazas pola túa colaboración.

• Mergullándomonos entre algúns dos magníficos poemarios de Miro Villar, desfrutamos de palabras e versos cheos de expresividade mais tamén do arrecendo gastronómico de moitas das súas páxinas que nos fan pensar en como Miro Villar como un amante da cociña. Estamos errados?

Mellor que amante da cociña, habería que dicir que son amante da boa mesa, xa que son de bo dente, quen o diría cando me rifaba de continuo miña nai de cativo por deixar comida no prato, daquela non comía case ningunha verdura e outras cousas. A día de hoxe como de todo e cando viaxo arríscome a probar comidas orixinais do lugar e non os menús feitos para turistas e viaxeiros.

Porén, non me considero gran cociñeiro, aínda que cociño, e talvez un excelente pinche que tivo a sorte de convivir con parellas con moi boa man nos fogóns. Malfadadamente no tempo que viviu miña nai, que cociñaba moito e ben na súa cociña de ferro bilbaína, no forno e xa menos na cociña de gas, nunca lle botaba unha man (tampouco nos educou nesa angueira) e só botaba o ollo no que facía. Ese "masculino" distanciamento nunca mo perdoarei.

Do meu interese pola alimentación e pola cociña hai moitos testemuños na miña obra literaria, tanto na narrativa como na poética. Salientarei os máis evidentes.

Narrativa. Na novela infanto-xuvenil O nariz de Fiz (2008, premio de literatura infantil e xuvenil Pura e Dora Vázquez) hai algunhas referencias, mais a máis sobranceira é cando o neno Fiz convida a súa amiga Rosa e a seus pais a xantar un domingo na súa casa. Velaquí:

«A nena e os seus pais chegaron con puntualidade, na hora sinalada, e trouxeron unha botella de viño e uns doces para os rapaces. Despois do correspondente intercambio de saúdos sentaron todos, un pouco apretados, derredor da mesa de comedor. A casa non era moi espazosa.

Un caldo branco e un asado de año, sen faltar o pantrigo, a auga, os refescos e o viño para os maiores, encheron por completo a fame dos convidados e dos seus anfitrións. O xantar transcorreu entre risos e relatos de trasnadas ou anécdotas propias do colexio, incluso os maiores contaron algunha das súas de cando eles eran cativos.

Os doces que trouxeran os pais de Rosa e unha gorentosa torta de queixo feita por Mercedes alegraron a sobremesa. Os pequenos repetiron o anaco e axiña chegou a hora do café, con máis achicoria ca tostado, mais co delicioso aroma do que se fai na pota».

Noutros contos infantís protagonizados por animais son estes os que procuran e cociñan herbas, en Carlota, a marmota que non podía durmir (2000) ten que viaxar lonxe para atopar valeriana coa que facer unha tisana, aínda que ao final durmirá polo cansazo da viaxe cando a estaba a ferver nunha pota, e en A cobiza do verme Noel (2011) os vermes cortadores andan á procura dunha herba de sabor con fino aroma, non se cita polo nome, que deben gardar da cobiza dun malvado verme para se alimentaren dela.

Poesía. Nos meus versos hai unha notoria presenza de alimentos e nalgúns casos do seu cociñado. Tamén saliento os que considero máis relevantes.

No libro Abecedario da desolación (1997), nun dos poemas xa se fala dunha sobremesa na cita que inclúe e logo aparecen varios pratos de cociña ou sobremesas (case sempre froitas), aínda que nada se di da maneira de os cociñar.

O desespero / e o pudim de maçã. Uma comida / amarga como o amor. // José Alberto OLIVEIRA.

como algodón (o corpo) no contacto esponxoso, / como hedras (os cabelos) perenne enredadeira, / como ananás (os ollos) mollados en azucre, / como vimbio (o nariz) que trema no olfacto, / como hidras (as orellas) de tentáculos negros, // como tabaco (a boca) penetrante arrecendo, / como amoras (os labios) docísimo veneno, / como escarola (a lingua) de refinado prato, / como café (o pescozo) no sorbo delicado, / como xarxas (os brazos) de longo percorrido, // como aguacate (os dedos) de insípido xuízo, / como arroz (os mamilos) exquisito alimento, / como mazás (os peitos) reinetas grosas, duras, / como azafrán (o embigo) condimento escondido, / como sargazo (o pube) dos teus cálidos mares, // como níscalo (a vulva) de sabores estraños, / como acevros (as pernas) de brancos interiores, / como buxo (os xeonllos) de compacta dureza, / como rosas (as nádegas) de pálidas colores, / como vainilla (a pel) no beixo despacioso, / como amanita (a dor) phaloides da ausencia, / como cacto (o olvido) de espiñentas palabras, / como cizaña (as bágoas) da dor e da amargura, / como beladona (ti) de durmente memoria, / como saramago (eu) na desolación grave. //

E un froiteiro acugulado ocupa boa parte do penúltimo poema do libro, do que entresaco estes versos: teño diante un froiteiro de desamor na boca, / a zumosa laranxa para esquecer o gusto dos túrxidos peitos, un perucho marelo / para esquecer o azucre do pube nos meus dedos, / dous plátanos maduros para esquecer a polpa / carnosa dunhas pernas que me cravas en soños / nas costas do desvelo, dous acios de uvas claras / e de uvas moi vermellas e bagos desprendidos / para esquecer os ollos limpos, o nariz doce / e a sombra dos mamilos, pero nada é o mesmo (...)

No sonetario Equinoccio de primavera (1998, finalista do premio Esquío) aparece en varios poemas facendo parte do seu contido, sen ser o eixo temático, ás veces só nuns versos como sucede en «Dozor»:

Es doce como o pan que foi gramado, / doce de levedar, fariña muda, / doce como aromática herba ruda, / doce terra en labor, de pobo amado. (...)

Ou nestes dous sonetos que reproduzo por completo, no primeiro fálase dunha macedonia de froitas e no segundo dun mollo:

«Adán desexa morrer no paraíso de Eva»

Na laranxa que filtran os teus brazos / cando me fas entrar no teu dominio, / nos peros onde enauga o meu designio / oculto como o mar e os seus argazos, // nas mazás do pecado, nos abrazos, / degoiro ser Adán, sen raciocinio, / no pexego zugado en condominio, desexo ata morrer coma pedrazos, // no líquido azucrado que me dás, / que bebo pouco a pouco, con agrado / pois acórdame o odor dunha begonia, / na laranxa, nos peros, nas mazás, / no pexego e no líquido azucrado / degoiro o teu sabor de macedonia. //

«Receita para o amor»

As nosas vellas bágoas son o sal / co que hoxe cociñei o refinado / prato do amor, o prebe está salgado / coa velada común máis mineral, // o teu verdoso aceite vexetal / fixo o mollo onde estivo macerado, / impregnando o teu corpo iluminado / a substancia, o odor fundamental. // As miñas mans de tímida madeira / deron o movemento lento e breve / que precisan as carnes no seu prebe. // De allo, cebola e herba pementeira / amoleceron líquidos, sabores, / nos que se evaporaron os temores. //

No libro Gameleiros (2002), onde os meus versos acompañan as fotografías de mariñeiros guardeses realizadas por Manuel Álvarez, cítanse (mais non se cociñan) percebes, robalos, raias, polbos, xardas ou outros froitos do mar. Velaquí a xeito de exemplo o poema «Pólvera»:

No mar medran froiteiras e as mans do mariñeiro, / mans de ferro, con fendas salgadas do traballo,/ collen xurelos de ollos cegos e escamas tona / de prata, que relocen en cestos de esperanza;/ mentres o home interroga xa o día de mañá. //

Do libro As crebas (2011, premio Concello de Carral) salientaría este poema intitulado «Un cerrado»:

E inmóbil no portelo aínda te preguntas a onde che levaría o carreiro que perdes entre o millo tardeiro e as froitas sabedoras que oculta o milleiral. // E o olfato descobre o arrecendo dos figos, das últimas reinetas e de laranxas verdes naquela horta lindante coas ruínas da casa. // Debrúzaste a cismar, recordando a infancia, cando ningún cerrado coutaba os teus desexos, inocente como eras á culpa da intrusión.

Finalmente, no libro Breizh (2012) catro dos seus haikus están influenciados pola excelente cociña bretoa. Eis:

PONT-AVEN: Son quince as casas / e catorce os muíños. / Mans de pantrigo.

PONT-AVEN (2007): Mercado da arte, / Paul Gauguin enche crêpes, / rara atmosfera.

KEMPER (I): Praza do pan / e praza da manteiga, / vellos sabores.

DOUARNENEZ (I): Mans mariñeiras / escochando sardiñas / nun mar de séculos.

Unha mención á parte é un pregón que pronunciei nunha das primeiras Festas do Longueirón de Fisterra (que se celebra a primeira fin de semana de agosto e que este ano chegará á XXV edición). Foi o meu único pregón, alén dos proferidos en Feiras do Libro, mais por desgraza non lembro o ano exacto (talvez 1992 ou 1993?) e tampouco localizo o texto, mais lembro que o meu pagamento era poder probar os longueiróns ("linqueiróns" pronuncian na fala fisterrá) de balde en todos os postos, á prancha, en empanada, con arroz... unha auténtica delicia.

• Coñecemos e valoramos o papel de Miro Villar na literatura que tenta desfacerse dos tópicos arredor da figura feminina e que procura a igualdade entre xéneros. [A modo de paréntese recomendámosvos a lectura do poema “Negación de Ulises e Teseo”, unha reescritura do mito afastado da submisión e a pasividade] Que pensas pois do status muller-home a respecto da cociña, créndomos nós que a cociña segue a estar principalmente en mans femininas mais que os recoñecementos e honras recaen maioritariamente en homes?

Concordo moito coa formulación da pregunta e penso que aínda hai moito que andar. Con todo, de quitado da miña nai (que a súa comida caseira e tradicional era gloriosa) lembro algunhas mulleres da Costa da Morte que se fixeron célebres nos fogóns. Vou citar algunha, aínda que hai moitas máis. A primeira é Amparo Marcote, da Casa Lestón (O Sardiñeiro, Fisterra), que aínda segue ao pé das tixolas nun establecemento centenario de herdanza familiar; a segunda, Pía Lago, que durante anos rexentou o restaurante do desaparecido Cámping Praia de Quenxe de Corcubión, agora reformado e noutras mans, e de quen sei que escribiu un libro aínda inédito que se titula Naquela cociña con xardín e tamén con vistas ao mar, que estou desexando poder ler algún día, e por último citarei a Obdulia Lema do restaurante O Castillo (sic) de Vimianzo, a quen lembrarei por dúas cousas, porque escoitaba o seu programa de cociña en Radio Nordés, da SER, xa que adoitaba coincidir coa miña saída do instituto, e porque foi o único sitio no que probei un asado de avestruz, dunha granxa próxima, e ben bo que vos estaba.
E curiosamente, nas confeitarías e nas pastelarías da Costa da Morte tiveron sempre máis man e mando as mulleres e un que é larpeiro (agora un bocado máis reprimido) ben que llo agradece.

• Un prato que desexes probar e nunca o tiveses feito até agora…

Encántame viaxar, aínda que o fago menos do que quixera, e son moito de probar os produtos locais, así que haberá centos de cousas que me sorprenderían. De feito lembro un espectacular año cociñado soterrado debaixo da area, si, debaixo da area, no deserto xordano que estaba para chuchar os ósos e iso que a elevadísima temperatura non convidaba a farturas hipercalóricas. Gustaríame probar un ceviche no propio Perú e non nun restaurante peruano de Amsterdam como foi o caso. Mais, por dicir algún, calquera prato africano, pois só coñezo a cociña árabe ou magrebí do norte do continente.

• Que che dá respecto na cociña?

Calquera mínima cousa se teño que cociñar para persoas convidadas, dáme pavor que saia algo mal ou non ao meu gusto. E despois que teño moito, moito descoñecemento. Xa comentei que son moito mellor axudante ou pinche do que cociñeiro.

• Tes algún prato que adores polo simple feito de te levar a tempos pasados?

Moitos dos que facía miña nai, coa súa receita tradicional, por citar algún direi o seu bacallao con pasas da noiteboa ou da noitevella e o seu año do nadal ou do aninovo.
E hai un prato que esquecín porque nunca o volvín probar nin agora é posible (e mellor así), trátase da carne de balea que viñera da factoría baleeira que houbo en Caneliñas (Cee). Era demasiado neno cando se produciu a moratoria e non lembro ese sabor, mais din que semellaba un solombo. Non vos sei dicir.
E no polo negativo, as lentellas que aborrecín moitos anos por culpa dun curso que botei nun comedor escolar. Agora xa hai tempo que me encantan e ás veces engádolle no último suspiro unhas gambas salteadas (dise así na nosa lingua?) con allo.

• Ti es daqueles que botan parte da comida pensando na sobremesa ou prefires gozar dos sabores de cada momento sen pensar no máis alá?

Tanto se se xanta na casa coma se se xanta fóra sempre valoro moito as sobremesas, aínda que agora cos anos voume reprimindo. Ora ben, iso non reñe co feito de gozar dos diferentes sabores de entradas, primeiros pratos e segundos se os houber. Non lle vexo ningunha contradición.

• Como te definirías na cociña, tradicional ou innovador?

Tradicional, mais aberto a innovacións con xeito, porque ao meu ver haiche moito conto, moita trangallada nas cociñas de deseño. Se me permitedes a brincadeira, sonche máis de comidas que producen «michelines» que de estrelas Michelin. Lembro, unha vez que nun premio literario fun convidado á casa de xantar dunha prestixiosa restauradora (da que non direi o nome) e saín esfameado. Moito prato enorme, mais eu non lle quería facer fotos senón botarlle o dente, ha, ha.

• Gustaríanos coñecer a túa opinión arredor do peso da gastronomía na cultura galega, e do aproveitamento tradicional que se ten feito con pose de galeguidade?
Non sei que vos dicir, creo que se vai consolidando aínda que sempre estivo moi presente desde vello (velaí os artigos e os libros de Álvaro Cunqueiro), mais observo un confronto entre tradición e vangarda que non entendo moi ben. Se callar é un conflito de intereses. E si, na miña opinión hai moito de pose. Para min as dúas maiores perversións serían as festas que se fan para as persoas maiores, sempre con interese electoral e manipulador, ou algo similar que sucede en moitos centros galegos da diáspora.

• Son típicas as festas gastronómicas na Galiza. Atreveríaste coa elección dunha?

Na miña opinión sobran moitas que non responden a ningunha tradición. Algunha por sorte desapareceu, aínda lembro cando sendo eu mozo no meu concello nativo de Cee deulles por facer unha Festa do Cocido en pleno agosto, nunha pota xigante. Unha toleada que durou varios anos e que menos mal que co tempo foi substituída por unha Festa do Berberecho, aínda que os bivalvos agora veñan de fóra xa que a ría de Corcubión onde se apañaban cando eu era neno está hoxe moi contaminada.

Non son moito de ir a elas poque me abafan as multitudes, mais escollería a Festa do Longueirón de Fisterra, se me garanten (e de momento así é) que os longueiróns son das praias da contorna (Camariñas, Carnota, Ézaro, Fisterra...) e frescos.

• Con que prato presentarías Cee e a Costa da Morte a nós, da Mariña Luguesa?

Sendo vós da Mariña non vos sorprendería, pois eu devezo polos froitos do mar, aínda que moito máis polos peixes que polos mariscos. Pensaría nuns longueiróns á prancha e olliño sen nada de nada, fóra o limón que lle mata o sabor. De feito, o poeta Alexandre Nerium, que foi mergullador do longueirón e agora é o guía do Museo da Pesca de Fisterra, sempre di que dereitiños do mar saben a gloria. Eu prefiro un toquiño, breve, na prancha ou na grella, aínda que en empanada tamén están deliciosos. E xa logo un bo peixe grellado, ao forno ou en caldeirada. Se queredes peixe de sona, pois un sanmartiño, unha robaliza, un sargo..., mais eu son feliz cun xurelo ou xurela (máis grande) á prancha ou á grella ou unhas xardas guisadas, aínda que o meu preferido é o cabracho ou escarapote en caldeirada. Xa sinto bolboretas no bandullo, coma vós.

E de sobremesa o Bolo de «Nata» que facía miña nai. Velaí vai a receita caseira segundo a tradición materna.

Faise collendo unha cunca das «natas» do leite (nós tiñamos leiteira, miña nai fervía o leite e ía sacándollo), se non as houber media tarrina de manteiga comercial. Tamén vale unha mestura de ambas as dúas. Pódese substituír tamén a manteiga por aceite de xirasol, mais miña nai nunca lle poñia aceite, seica.

Mestúrase con media ducia de ovos e tres cuartos de azucre, un sobre de lévedo "Royal" (miña nai usaba este) e un pouco de leite, así como toda a fariña que pida para que a masa non sexa nin moi branda nin moi dura. Engádese tamén a reladura dun limón, se se quere.

Esbarróase o recipiente cun chisco da manteiga ou aceite, botáselle a masa e ao forno, a ollo, que ela non che medía os tempos da cocedura. E ten que saír ben medrado e esponxoso. Que rico!!!

Ou dúas sobremesas tradicionais que se facían antigamente en Cee e que xa case desapareceron ou fanse de maneira industrial. Os follados, que así se lles chama en moitas localidades da Costa da Morte e era o nome que lles daba miña nai, que veñen sendo unhas filloas máis grosas, de medio centímetro ou así que se fan na tixola (hai algunha receita pola rede, mais se procuras a palabra xa podedes imaxinar o que sae). Ou o pan de ovo, pan de huevo dicía a xente máis presumida da vila, unha trenza semellante aos roscos de reis que se fan hoxe, mais moito máis compacto.

• Ves algo de literario nas receitas e na cociña, e viceversa, algo de gastronómico na literatura?

Opino que son dous pés da cultura (da nosa e da de calquera pobo ou nación do mundo) nun cabazo ou hórreo coma o de Carnota que ten moitos pés. Nas receitas hai moita literatura, da boa, e mesmo chega a haber poesía, e na literatura hai moi boas receitas que son auténticas descubertas. Lembro, por citar agora algún título, Chocolat de Joanne Harris, que foi levada ao cinema coa Juliette Binoche de protagonista. Ou por sinalar un apuntamento moi recente, ao ler a última novela de María Reimóndez, Dende o conflito, quedei coas ganas de saber como se facía a pasta con noces, pera e queixo azul coa que un amigo convida a Saínza Combarro, a xornalista protagonista. A pregunta é, pera en frío ou talvez cociñada?

Xa cando era rapaz e lin en castelán toda a colección Os cinco de Enid Blyton soñaba como sería o pastel de xenxibre, pois tardei anos en coñecer esta planta e aínda hoxe non probei o devandito pastel nin que eu saiba outras comidas ou sobremesas que o teñan como ingrediente habitual, e nin sequera son moi afeccionado á gasosa que o leva, o chamado ginger ale.

• Cres que podemos tirar proveito do boom “gastromediático” actual para asentarmos o galego neste ámbito?

A nosa lingua ten moitos ámbitos nos que asentar e este é un deles. Estamos a anos luz, pois a maioría das nosas casas de xantar carecen de cartas en galego (e iso que na zona vella compostelá aínda hai ben delas que a teñen), por non falarmos da desidia da Administración a respecto das denominacións de orixe, así hai que falar de «Orujo», «Lacón Gallego», «Ternera gallega» ou no futuro de «Pulpo das rías», por exemplo.
Na outra banda están moitas iniciativas, pequenas en tamaño, mais grandes en corazón como a vosa bitácora, pola que vos parabenizo e tamén animo a continuardes até fartar.

• Escribirías uns versos a que alimento/prato galego? (De novo como na pregunta 1, se existe un poema así, desculpa por non o coñecemos…)
Non creo que o escriba ad hoc, agás que mo solicitase xente amiga como lle sucedeu a Marica Campo á hora de escribir o seu soneto «Oda á filloa» para a celebración que se fai en Muimenta (Cospeito), mais na miña escrita sempre haberá algún arrecendo a cociña, como os houbo até hoxe. Moitas grazas pola atención e bo proveito.

Obrigadísimos Miro pola túa axuda. Alén do beneficio para o noso blogue, énos de moitísimo interese persoal esta túa colaboración. Admiramos moito o teu traballo. Unha aperta.